Kıymet Artırımı Yoluyla Gözetim Belgesi Zorunluluğunu Kaldıran Genelge, Danıştay Kararıyla İptal Edildi!

Gözetim belgesi alınmaksızın “Kıymet artırımı yoluyla” ithalat yapılmasına imkân tanıyan 2019/1 sayılı Genelge,

Danıştay 7. Dairesi, 26.11.2024 tarihli kararıyla iptal etmiştir.

Bu kararla birlikte gözetim uygulamasında önemli bir değişiklik meydana gelmiş; artık beyan edilen kıymet, gözetim tebliğindeki asgari kıymetin altında kalıyorsa, gözetim belgesi alınması zorunlu hale gelmiştir. Yurt dışı gider beyanı ile kıymetin yükseltilmesi yöntemi geçerliliğini yitirmiştir.

Kararın ardından uygulamada tereddütler oluşmuştur; birçok beyanname askıya alınmış ve işlemler yavaşlamıştır.

Ayrıca, daha önce yurt dışı gider olarak beyan edilip KDV matrahına eklenen tutarların “indirilmeyecek KDV” kapsamında değerlendirilip değerlendirilmeyeceği konusunda da farklı görüşler ortaya çıkmıştır.

Gümrük Müşavirleri Dernekleri, Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğü’ne durumu açıklayan bir yazı ile bildirmiştir.

Hem gözetim belgesi zorunluluğu hem de mali etkileri kapsayacak şekilde, ortaya çıkan bu belirsizliklerin giderilmesine yönelik açıklayıcı bir talimatın ivedilikle yayımlanması beklenmektedir.

Gözetim Nedir?

İthalatta gözetim; belirli malların ithalatının, piyasa fiyatlarının ve miktarlarının yakından izlenmesi amacıyla devlet tarafından uygulanan bir ticaret politikası önlemidir. Amaç, yerli üreticinin korunması, ithalatın denetlenmesi ve gerektiğinde önleyici veya düzenleyici tedbirlerin alınmasıdır.

Gözetim uygulaması, 10.05.2004 tarihli ve 2004/7304 sayılı “İthalatta Gözetim Uygulanması Hakkında Karar” ve buna dayanılarak çıkarılan tebliğler ile yürütülmektedir.

Hangi Eşyalar Gözetim Kapsamındadır?

Gözetim uygulaması; ürün gruplarına, ithalat rejimine ve eşyanın birim fiyatına göre değişiklik göstermektedir. Üç ana kategori vardır:

• Birim Kıymet Esaslı Gözetim:
  - Cam ve cam eşyalar
  - Plastikler
  - Demir veya çelikten eşyalar
  - Elektrikli makineler
  - Kauçuk veya kauçuktan mamuller
  (Mevzuat: 2018/12, 2019/02, 2020/01)
• Kayıt Belgesi Esaslı Gözetim:
  - Eczacılık ürünleri
  - Ayakkabılar
  - Dokumaya elverişli eşyalar
  - Mobilyalar
  (Mevzuat: 2019/01, 2020/09, 2022/1)
• Kıymetinden Bağımsız Gözetim:
  - Nükleer reaktör, kazan, makine, motorlu taşıtlar ve aksamları
  (Mevzuat: 2008/04)

Ne Zaman Gözetim Belgesi Alınması Gerekir?

Eşyanın ait olduğu tebliğde yer alan birim kıymet eşiği varsa ve beyan edilen kıymet bu eşik değerin altındaysa, ithalat işlemlerinde Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğü’nden Gözetim Belgesi alınması zorunludur.

Gözetim belgesi olmadan yapılan işlemler, eksik belge kapsamında değerlendirilir ve cezai sonuç doğurabilir.

2019/1 Sayılı Genelge Ne İfade Ediyordu?

2019/1 sayılı Genelge, uygulamayı esnetmek amacıyla hazırlanmıştı. Genelgeye göre:

- Eşya birim kıymetinin gözetim tebliğinde belirtilen değerin altında kalması durumunda, ithalatçının “Yurt Dışı Diğer Gider” beyanı yoluyla kıymeti artırması halinde gözetim belgesi alınmasına gerek kalmıyordu.
- Bu sayede belge alma sürecine gerek kalmaksızın ithalat işlemleri tamamlanabiliyordu.

Genelge Neden Kaldırıldı?

Danıştay 7. Dairesi, 26.11.2024 tarihli kararıyla (E:2024/2206; K:2024/4870) söz konusu Genelgeyi iptal etti. İptal gerekçesi özetle şudur:

"Gözetim belgesi alınması gereken bir durumda, kıymeti artırarak bu yükümlülüğün bertaraf edilmesi; 2004/7304 sayılı Karar ve bağlı tebliğlerin ruhuna ve DTÖ kurallarına aykırıdır."

Kaldırılmasının Doğurduğu Sonuçlar

- Yurt dışı gider beyanı ile kıymeti artırarak belge alınmaması artık geçerli değildir.
- Gözetim belgesi mutlaka alınmalıdır.
- Mevcut beyannamelerin bir kısmı askıda kalmış, işlemler sekteye uğramıştır.
- Belge alma süreci bürokratik ve zaman alıcı hale gelmiştir.
- Ceza riski ve uygulama karmaşası artmıştır.
- Gümrük idarelerinde uygulama birliği sağlanamamıştır.

Sonuç ve Öneri

Gözetim uygulamaları dış ticarette önemli bir enstrümandır; ancak uygulama netliğinin sağlanmaması ithalatçılar ve gümrük idareleri açısından belirsizlik, gecikme, maliyet artışı ve cezai risk doğurmaktadır.

Bu nedenle, Ticaret Bakanlığı tarafından açıklayıcı bir talimat yayımlanması ve mevcut uygulama boşluğunun giderilmesi büyük önem taşımaktadır.

Gümrük müşavirleri dernekleri de bu konuda Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğü’ne resmi yazı ile başvurarak, 2019/1 sayılı Genelge’nin iptali sonrasında ortaya çıkan uygulama boşluğunun ciddi karmaşaya yol açtığını, çok sayıda ithalat işleminin sekteye uğradığını ve bu nedenle ivedilikle açıklayıcı bir talimat yayımlanmasının gerekli olduğunu belirtmişlerdir.

Bakanlıktan konuyla ilgili talimat beklenmektedir.

İlgili Karar ve Yazılara aşağıdaki bağlantılardan ulaşabilirsiniz:

• Gümrük Müşavirleri Derneklerinin 2019-1 Sayılı Kıymet Kriterli Gözetim Uygulaması Konulu Genelgenin İptali Hakkında Görüş Talep Yazısı
• Gümrükler Genel Müdürlüğü'nün Danıştay Kararı hakkında yazısı
• Danıştay'ın Genelgenin İptali Kararı